Brexit: Czwarty i ostatni sezon?

Sezon 1 - 2016 - 2017

Wieczorem 23 czerwca, po niejednoznacznej kampanii Remain, Wielka Brytania wybrała rozwód. 51.9% wyborców wypowiedziało się za brexitem w referendum, którego wyniku (prawie) nikt się nie spodziewał. Jedni się cieszyli, drudzy płakali, ale jedno jest pewne – ta kwestia poruszyła i podzieliła kraj tak samo, jak odwieczna debata wokół podawania scones, brytyjskich bułeczek (jedni twierdzą, że najpierw kładzie się dżem, inni, że bitą śmietanę).

Dwadzieścia dni po ogłoszeniu wyniku referendum, 13 lipca, David Cameron podaje się do dymisji, pozostawiając za sobą skonsternowany rząd. Na jego miejsce wkracza jego minister spraw wewnętrznych, ds. kobiet i równości Theresa May, nadając niezwłocznie ton: brexit faktycznie się odbędzie i obietnica wyjścia z Unii zostanie dotrzymana. Niemniej jednak, rozwód ma doprowadzić do dobrych relacji między UE a Zjednoczonym Królestwem.

W październiku, May ogłasza zamiar uruchomienia art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej umożliwiającego wyjście z UE. Miesiąc później, Wysoki Trybunał Zjednoczonego Królestwa stwierdza, że brytyjski rząd nie może wszcząć postępowania bez aprobaty Parlamentu. Decyzja ta zostaje niedługo potem potwierdzona przez Sąd Najwyższy.

Podczas przemówienia w Lancaster House w styczniu 2017 r., Theresa May oznajmia, że opuszczenie Unii bez umowy (tzw. „twardy brexit”) jest lepszym rozwiązaniem niż odejście ze złą umową – szczegół, który wyraźnie wpłynął na tempo obecnych negocjacji.

29 marca, Theresa May może nareszcie wysłać oficjalny list notyfikujący intencję wyjścia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej do ówczesnego szefa Rady Europejskiej Donalda Tuska. Ten moment otwiera dwuletni okres negocjacji umowy o wystąpieniu z Unii.

W połowie kwietnia, w celu umocnienia pozycji Partii Konserwatywnej w Izbie Gmin, Theresa May informuje o przedwczesnych wyborach w czerwcu. Wybory nie prowadzą jednak do oczekiwanego sukcesu, ponieważ konserwatyści tracą większość i zmuszeni są do kompromisu z Demokratyczną Partią Unionistyczną (DUP), żeby utrzymać się u władzy.

A zatem sezon 1 nie był czarno-biały, gdyż po sukcesie Leave, seria problemów osłabiła pozycję Partii Konserwatywnej.

Sezon 2 - 2018

W 2018 roku zaczynają się komplikacje dla Theresy May. Biała księga brexitu, znana pod nazwą Chequers plan (Chequers to nazwa oficjalnej wiejskiej rezydencji brytyjskich premierów) ukazuje się 12 lipca i wywołuje w rządzie oburzenie – seria ministrów podaje się do dymisji. Pośród nich, pewien Boris Johnson, ówczesny minister spraw zagranicznych. Tekst jest bowiem, według jego przeciwników, słabszą wersją tego, czym miałby być brexit.

Oburzenie dociera także do Brukseli, która dostrzega w tekście próbę tzw. „cherry picking” (dosłownie „zbierania wiśni”), czyli wybiórczego podejścia Londynu do katalogu politycznych opcji, co podważałoby wspólny rynek. May odnosi porażkę, jest potępiana ze wszystkich stron, szczególnie przez Irlandczyków, których południowa granica jest przedmiotem instrumentalizacji zarówno przez Brukselę, jak i przez Londyn po propozycji o nazwie Backstop, mającej rzekomo rozwiązać problem Irlandii Północnej.

Z jednej strony, zagrożona jest integralność Zjednoczonego Królestwa. Z drugiej, Irlandia musi zachować te same przepisy co Unia w zakresie standardów oraz utrzymać brak kontroli na granicy z Irlandia Północną, aby nie naruszyć Porozumienia wielkopiątkowego, które zakończyło wojnę domową między północnymi unionistami a południowymi republikanami w 1998 roku.

25 listopada nareszcie pojawia się zarys umowy rozwodowej, jednak musi przejść przez parlamenty w Westminsterze i Strasburgu. May musi wprowadzić w tekście niezbędne zmiany dot. unii celnej z UE, aby położyć kres problematycznej kwestii Irlandii.

Nadchodzi grudzień, wniosek o wotum nieufności wobec liderki Partii Konserwatywnej przegrywa niewielką ilością głosów i May utrzymuje się na stanowisku, jednak zmuszona jest obiecać ustąpienie ze swojej funkcji przed kolejnymi wyborami z powodu mocnego niezadowolenia z jej propozycji umowy brexitowej.

Pełen przeszkód sezon 2 nie zapowiada nic dobrego i koczy się utrzymaniem Theresy May na stanowisku szefowej rządu. To nie koniec jej tarapatów.

Sezon 3 - 2019

Rok 2019, annus horribilis dla Theresy May? Jej sytuacja polityczna na czele rządu znacznie się pogarsza. Jej propozycja porozumienia w sprawie brexitu określająca warunki opuszczenia Unii jest gwałtownie odrzucona w Izbie Gmin przez serię trzech glosowań w styczniu (432 głosów przeciw, 202 za), 12 marca, a następnie 29 marca – czyli w pierwotnie przewidzianym terminie brexitu.

Z uwagi na panujące napięcie między rządem a parlamentem, a także ze względu na brak możliwości znalezienia kompromisu w kwestii rozwodu przez obie strony, May zmuszona jest do złożenia wniosku o przedłużenie okresu przejściowego do 30 czerwca. Rada Europejska godzi się na elastyczne odroczenie brexitu do 31 października.

23 maja, Brytyjczycy mimo wszystko biorą udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Zwycięstwo brexitowej partii ultrakonserwatywnego Nigela Farage’a odzwierciedla powszechną irytację brytyjskiej ludności oraz wolę dokończenia brexitu. Dzień po wyborach, w świetle niepowodzenia w realizacji brexitu, premier Theresa May ogłasza rezygnację z funkcji liderki Partii Konserwatywnej, a w konsekwencji także szefowej rządu. Jej formalne odejście z funkcji następuje 7 czewca.

24 lipca, po wyborach do przywództwa Partii Konserwatywnej, Boris Johnson wygrywa pojedynek z Jeremym Huntem i wprowadza się do rezydencji przy 10 Downing Street.

Miesiąc później, Bruksela odmawia Johnsonowi usunięcia irlandzkiego backstopu z umowy ws. brexitu. 28 sierpnia Johnson postanawia więc odroczyć prace brytyjskiego parlamentu na pięć tygodni od 9 września, co wywołuje gniew na opozycji. Ta ostatnia obawia się rozwodu bez porozumienia, gdyż termin 31 października zbliża się wielkimi krokami i oskarża Johnsona o próbę uciszenia głosów sprzeciwu w celu przyjęcia projektu ustawy o porozumieniu ws. wystąpienia z UE.

Opozycja widzi także w ruchu Johnsona sposób na obejście przyjętej we wrześniu ustawy Benn Act nie pozwalającej na wyjście z Unii bez umowy przy braku wcześniejszej zgody parlamentu przed 19 października. Zawieszenie parlamentu pozostawia obu izbom zaledwie 5 dni na debatę nad projektem ustawy Johnsona. W świetle przepisów Benn Act, premier zmuszony jest wystąpić z wnioskiem do Rady Europejskiej o opóźnienie okresu przejściowego do 31 stycznia 2020. Europejscy liderzy wyrażają zgodę 28 października.

W połowie grudnia odbywają się przedterminowe wybory parlamentarne, o których Izba Gmin zadecydowała pod koniec października. Wynik wyborów znów ukazuje wolę dokończenia brexitu – konserwatyści odzyskują większość bezwzględną, która utracili za czasów Theresy May.

Po upadku Theresy May i pomimo chaotycznego początku, sezon 3 kończy się mocnym zwycięstwem Borisa Johnsona w Izbie Gmin.

Sezon 4 - 2020

23 stycznia, po spokojnym wznowieniu obrad brytyjskich parlamentarzystów, nowe porozumienie o wyjściu z Unii zaproponowane przez Johnsona zostaje bez większych trudności przyjęte przez Westminster i Parlament Europejski. To początek nowej, jedenastomiesięcznej fazy trwającej do 31 grudnia 2020 roku. Wielka Brytania ma możliwość wynegocjowania nowych umów z UE, m.in. umów handlowych, przed opuszczeniem wspólnego rynku. 31 stycznia o godz. 23.00 (czasu brukselskiego), brytyjska flaga opuszcza budynek Rady Europejskiej. Zjednoczone Królestwo oficjalnie przestaje być członkiem UE.

Po zawieszeniu negocjacji z powodu pierwszej fali pandemii COVID-19, Londyn i Bruksela wznawiają rozmowy, jednak wydaje się, że żadna ze stron nie jest skłonna do ustępstw. Michel Barnier, główny negocjator Komisji Europejskiej, oznajmia, że Wielka Brytania igra z ogniem i marnuje cenny czas nie wykazując chęci do współpracy. Punkty sporne to m.in. polityka rybołówstwa i polityka konkurencji.

Równolegle z Unią, Londyn usiłuje negocjować z innymi kluczowymi partnerami gospodarczymi, a dokładniej z tymi po drugiej stronie Atlantyku. Nikłe szanse zawarcia umowy z Donaldem Trumpem, który podzielał zachowanie działającego na własną rękę Borisa Johnsona w zakresie zagranicznej polityki handlowej, są zniweczone po wygranej Joego Bidena w listopadzie tego roku.

Negocjujący w dalszym ciągu z Unią Brytyjczycy coraz bardziej obawiają się opuszczenia wspólnego rynku bez umowy, co oznaczałoby powrót do niepreferencyjnych zasad Światowej Organizacji Handlu (WTO) z wysokimi cłami, często równoznacznymi ze wstrząsem gospodarczym.

Niecały miesiąc przed ostatecznym opuszczeniem wspólnego rynku przez Wielką Brytanię, Johnson wezwał przedsiębiorstwa, aby były przygotowane na wszystko. W kraju zachwianym przez kryzys zdrowotny zostało rządowi bardo niewiele czasu na zawarcie umowy, co nie zwiastuje nic dobrego dla firm i społeczeństwa obywatelskiego.

Sezon 4 niedługo dobiega końca, nie ma jak na razie żadnego porozumienia na horyzoncie, a negocjacje stoją w miejscu. Obecna sytuacja epidemiologiczna stanowi dodatkowe utrudnienie dla nękanej przez niepewność i zbliżający się termin Wielkiej Brytanii.

Z umową czy bez, brexit będzie miał poważne konsekwencje dla kraju. Dwa raporty, pierwszy opublikowany pod koniec sierpnia przez London School of Economics, drugi w listopadzie przez Office for Budget Responsibility, przewidują, że długoterminowe skutki gospodarcze brexitu będą o wiele poważniejsze niż skutki pandemii. Oba raporty zapowiadają dramatyczne straty sięgające 10 punktów PKB.

Cztery i pół roku po referendum, pozostaje wiele niewiadomych. Czy dojdzie do przedłużenia okresu przejściowego ze względu na sytuacje epidemiologiczna i drugi lockdown? Co tak naprawdę się wydarzy po „twardym” brexicie? Długość i złożoność brexitu mają czym zniechęcić najbardziej nieustraszonych eurosceptyków.

W każdym razie, brytyjski rząd nie przewiduje piątego sezonu swojej sagi, jednak patrząc na to, jak potoczyły się sprawy, nic bardziej niepewnego. Ciąg dalszy nastąpi…