Mijn taal, mijn thuis: Oekraïens

Meer berichten van onze mediapartner Meeting Halfway “Mijn taal, mijn thuis” kun je hier vinden.

Denken we vaak over de schoonheid van onze taal, hoe mooi het klinkt en hoe duidelijk het onze gedachten en gevoelens overbrengt?

De meeste mensen hechten niet veel waarde aan hun moedertaal en vaak komt het ontdekken van eigenschappen van de moedertaal pas met het studeren van een vreemde taal. Wanneer we een andere taal leren, kijken we naar overeenkomsten met onze moedertaal, en soms zien we dan dat er in onze moedertaal zo veel verschillende grammaticale of taalkundige regels zijn die niet bestaan in de nieuwe taal die we leren.

Ik begon na te denken over de rijkdom van de Oekraïense taal nadat ik Italiaans, Engels and Duits had geleerd. Wanneer ik in het buitenland was en deze vreemde talen sprak, realiseerde ik me dat ik me in het Oekraïens op een bepaalde manier uit kon drukken, terwijl ik in het Duits, Italiaans of Engels een andere zinsbouw en andere woorden gebruikte. In het Italiaans, bijvoorbeeld, realiseerde ik me dat ik dagelijks het Oekraïense ‘Je moet op bus 3 komen’ (‘Вам потрібно сісти на автобус номер 3’) gebruikte, en dat mensen me niet begrepen omdat Italianen zeggen ‘Deve prendere l’autobus numero 3’ (letterlijk ‘Je moet bus 3 nemen’), waar in Oekraïne mensen ‘op een bus zitten’. Wanneer buitenlanders voor het eerst Oekraïens horen, worden ze geraakt door de muzikaliteit en de schat aan worden die zo anders zijn dan de meeste Europese talen.

De Oekraïense taal behoort tot de groep Slavische talen van de Indo-Europese taalfamilie and het is the officiele taal van Oekraïne. Het wordt gesproken door grofweg 45 miljoen mensen, waarvan de meeste in Oekraïne wonen. De rest van de sprekers van het Oekraïens komen grotendeels uit Belarus, Moldavië, Polen, Rusland, Roemenië, Slovenië, Kazachstan, Argentinië, Groot-Brittannië, Canada en de Verenigde Staten.

Het Oekraïens heeft een rijke historie van een gevecht om overleven. Aan het begin van de 18de eeuw, bijvoorbeeld, de wet van Peter I verbood het gedrukte woord in Oekraïne in 1720. Later, in 1863, verbood Catherine II het lesgeven in het Oekraïense in de Kyjiv-Mohyla School ten gunste van het Russisch. In the 19de eeuw werd de Poolse taal geïntroduceerd op alle staatsscholen van wat nu West-Oekraïne is en in 1892 kwam er zelfs een verbod op het vertalen van Russische boeken naar het Oekraïense. Ten slotte, werden met de Russische campagne van het begin van de 20ste eeuw Oekraïense onderwijs, kerken en woorden verboden. Ondanks het feit dat de Oekraïense taal eeuwen onderdruk is en de sprekers vervolgd en tot gevangenisstraf veroordeeld zijn, is de taal blijven bestaan en de officiële taal van Oekraïne geworden. Maar deze jaren van het bestaan van de taal onder haar onderdrukkers heeft zijn stempel achtergelaten en de taal bevat nog steeds sporen van de taal hervormingen van de bezetters, wat heeft geleid tot het vormen van regionale dialecten en gemixte talen, waarvan de meest bekende Surzhyk is.

Tijdens zijn bestaan heeft het Oekraïens altijd geworsteld met een andere Slavische taal uit de Indo-Europese taalfamilie: Russisch. Kijkend naar de verschillen in woordenschat tussen de Slavische talen, komt het Oekraïens het meest overeen met het Belarussisch, en dan pas het Russisch. Ondanks dat heeft de Russische taal een grote invloed gehad op de status van de Oekraïense taal, wat vaak gezien werd als onderontwikkeld in de context van de Russificatie. Tijdens periodes van sterke Russificatie onstond de taal Surzhyk, een mix tussen Russisch and Oekraïens. Veel mensen die eerst Oekraïens sproken, werden gedwongen zichzelf uit te drukken in het Russisch na de taalhervorming van de Russificatie. Maar, omdat de meeste mensen geen Russisch spraken was de taal die ontstond een mix tussen de twee talen. Een tweede golf van Surzhyk kwam in de jaren 90 met de Oekraïense onafhankelijkheid, toen de Oekraïense taal als volwaardig werd beschout. Tijdens deze periode probeerde de Russisch sprekende inwoners van Oekraïne zichzelf uit te drukken in het Oekraïens, wat resulteerde in het Russisch-Oekraïense Surzhyk. Een van de bekenste voorbeelden van Surzyk is het vragend voornaamwoord ‘шо’ [sho], het Nederlandse woord ‘wat’, wat gevormd is door een fusie tussen het Oekraïense ‘що’ [shcho] en het Russische ‘что’ [chto]. Dit Surzhyk voornaamwoord wordt niet alleen in gesproken taal, maar ook in geschreven taal gebruikt. Het heeft zelfs naam gegeven aan het tweetalige platvorm voor moderne cultuur ‘ШО.

Vandaag de dag heeft het Oekraïens de status van een volwaardige taal, niet alleen in dagelijks gebruik, maar ook op het internet, privé blogs, en de profielen van enkele influencers op Instagram. Veel werk van Oekraïense schrijvers zoals Yuri Andrukhovych, Oksana Zabuzhko, Serhiy Zhadan en andere bekende auteurs is vertaald in andere talen waarop ze ook bestsellers werden in deze landen. Het Oekraïens wordt ook in het buitenland bestudeerd, veelal door studenten van faculteiten voor vreemde talen die kiezen voor deze specialisatie in de studie ‘Slavische talen’. Wanneer ik sprak met Oostenrijkse studenten van de Universiteit van Vienna die Russisch and Oekraïens hebben gekozen, zeiden ze dat deze twee talen sterk van elkaar verschillen, niet alleen in woordenschat maar ook in uitspraak en grammatica. De Oekraïense taal verzamelt langzamerhand meer erkenning van buitenlandse studenten die naar Oekraïne komen met het doel om Oekraïens te leren. Daarnaast worden er ook veel online fora ontwikkelt voor mensen die Oekraïens willen leren of voor Oekraïnen die de kennis van hun moedertaal verder willen ontwikkelen.

Het Oekraïens ontwikkelt zich ook buiten Oekraïne, met dank aan de internationale organisatie van Oekraïense burgers; wetenschappers en schrijvers die, desondanks het feit dat ze in het buitenland zijn, meedoen met literaire activiteiten in Oekraïne. Daarnaast neemt het aantal studenten dan Oekraïens studeert elk jaar toe, en als we een ding weten is het dit: zolang een taal gesproken wordt en zolang mensen zich in een taal interesseren blijft de taal bestaan.

Meer berichten van onze mediapartner Meeting Halfway “Mijn taal, mijn thuis” kun je hier vinden.