Unia Europejska od A do Z: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Trybunał ma różnorakie funkcje, lecz część z nich można porównać do funkcji typowego Trybunału Konstytucyjnego. Po pierwsze, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) sprawia kontrolę nad legalnością aktów prawnych ustanowionych przez inne instytucje europejskie. Konkretnie, w razie nieposzanowania rozporządzeń przewidzianych w traktatach, Trybunał zobowiązany jest anulować daną normę prawną – również w przypadku wyboru nieodpowiedniej procedury prawodawczej.

Taka skarga o stwierdzenie nieważności jest także możliwa w razie nieposzanowania praw podstawowych obywateli Unii zawartych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Skargę o unieważnienie mogą wnieść do Trybunału instytucje europejskie oraz osoby prywatne (po spełnieniu ścisłych wymagań sprecyzowanych przez TSUE). W ten sposób Trybunał sprawdza, czy prawo pochodne Unii Europejskiej, czyli między innymi dyrektywy oraz rozporządzenia, jest zgodne z założeniami traktatów.

Prawdopodobnie najważniejszą funkcją Trybunału Sprawiedliwości UE jest ścisła współpraca z sądami państw członkowskich wspólnoty. Każdy sędzia państwowy jest również sędzią europejskim, ponieważ bezpośrednio pilnuje on przestrzegania prawa europejskiego. Załóżmy jednak, że sędzia orzekający w sprawie opartej na europejskim akcie prawnym nie jest pewien co do jego poprawnej interpretacji, co wtedy? Dzięki specjalnej procedurze, sędzia ten może skierować do Trybunału Sprawiedliwości odesłanie prejudycjalne. Dzięki temu systemowi sędziowie Trybunału, jako znawcy prawa europejskiego, pomagają swoim odpowiednikom w sądach państwowych i rozjaśniają problemy, które mogą stanąć na przeszkodzie wydania wyroku (sędziowie mogą na przykład orzec o nieważności pewnych państwowych aktów prawnych niezgodnych z traktatami UE).

Pytanie prejudycjalne to dziś najczęściej używana funkcja TSUE, która w większości przypadków jest świadectwem integracji wielopoziomowego systemu prawnego Unii Europejskiej. Poza tym, TSUE jest kompetentny do odpowiedzi na pytania dotyczące ważności aktów prawa pochodnego Unii: nie wszystkie akty prawne są obiektem kontroli legalności poprzez skargę o unieważnienie, dlatego pytanie prejudycjalne stanowi dodatkową gwarancję ważności aktów prawnych z Brukseli.

Trybunał Sprawiedliwości pilnuje tego, aby prawo europejskie było odpowiednio aplikowane we wszystkich państwach członkowskich. Jednym z najważniejszych instrumentów Trybunału jest postępowanie o stwierdzenie uchybienia (ang. infrigement proceedings). TSUE może przysłowiowo „wyciągnąć działa” w przypadku, kiedy prawo Unii jest systematycznie naruszane bądź zupełnie niewdrożone. Z doświadczenia możemy zaobserwować, że Unia stara się unikać tego drastycznego rozwiązania. Każde takie postępowanie jest poprzedzone formalnym dialogiem między Komisją Europejską a zainteresowanym państwem, który może trwać nawet do kilku lat. Jeśli dialog się nie sprawdza, wszczęte jest postępowanie, które najczęściej kończy się nałożeniem na buntownika sankcji finansowych i/lub okresowej kary pieniężnej.

Na tę chwilę Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej dzieli się na 2 odrębne instytucje:

– Pierwsza to Sąd Pierwszej Instancji, który rozpatruje między innymi: skargi wniesione przez państwa członkowskie przeciwko instytucjom Unii, skargi o stwierdzenie unieważnienia wniesione przez osoby fizyczne i prawne, oraz skargi dotyczące własności intelektualnej. Od października 2017 w skład Sądu wchodzi 46 sędziów, w tym przynajmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego.

– Drugą instytucją TSUE jest Trybunał Sprawiedliwości. W składzie złożonym z 28 sędziów (każde z państw członkowskich jest reprezentowane przez jednego sędziego) Trybunał rozstrzyga skargi o stwierdzenie uchybienia i nieważności, oraz skargi na bezczynność wniesione przeciwko instytucjom europejskim. Trybunał Sprawiedliwości jest również kompetentny do orzekania w przypadku odwołań od wyroku Sądu. Głównym zajęciem instytucji pozostaje jednak orzecznictwo w spawach odwołania prejudycjalnego, czyli interpretacja prawa europejskiego w świetle konkretnych spraw w toku, które otrzymuje od sądów powszechnych państw członkowskich. W przeciwieństwie do Sądu, w skład Trybunału wchodzi również 11 rzeczników generalnych. Ich rola polega na przedstawianiu bezstronnych opinii, które pomagają sędziom przy podjęciu decyzji.

Powiecie mi, dlaczego TSUE jest taki ważny? Przecież to tylko sąd. A większość osób mylnie uważa, że o ile nie popełnimy przestępstwa, sądy są dla nas dalekim i abstrakcyjnym ciałem obcym. Nic bardziej mylnego. To właśnie dzięki Trybunałowi, który w 1963 roku w sprawie Van Gend en Loos orzekł o bezpośrednim stosowaniu prawa Unii, my, obywatele Unii, korzystamy z praw które tworzą dla nas traktaty europejskie. Co więcej, możemy się ubiegać o ochronę tych praw w przypadku, gdyby nie były one szanowane przez państwa członkowskie. W ten sam sposób, orzekając o pierwszeństwie prawa Unii nad prawem krajowym w sprawie Costa z 1964 roku, Trybunał zagwarantował zabezpieczenie tych praw w czasie i de facto dał początek szerszej konstrukcji Unii, którą znamy dziś. Od tego czasu pracy w Trybunale tylko przybywa, a system prawny Unii Europejskiej staje się coraz bardziej rozwinięty i szczegółowy.